Η κοινωνία των εύκολων ψευδαισθήσεων: παραπληροφόρηση και ψευδοεπαναστάτες.

Στην εποχή της ακατάπαυστης ροής πληροφοριών, η παραπληροφόρηση έχει μετατραπεί σε ένα από τα πιο ύπουλα και διαβρωτικά φαινόμενα που μαστίζουν τις σύγχρονες κοινωνίες. Ποτέ άλλοτε η διάδοση ανακριβών ειδήσεων, θεωριών συνωμοσίας και στρεβλωμένων αφηγήσεων δεν ήταν τόσο εύκολη. 

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, που ξεκίνησαν με την υπόσχεση της ελευθερίας έκφρασης και της δημοκρατικοποίησης της πληροφορίας, συχνά καταλήγουν να λειτουργούν ως πολλαπλασιαστές του ψεύδους. Μια ανυπόστατη είδηση μπορεί να φτάσει στα χιλιάδες ή και εκατομμύρια μάτια μέσα σε ελάχιστο χρόνο, δημιουργώντας παρανοήσεις, φόβο και ενίοτε κοινωνική αναταραχή.

Η παραπληροφόρηση δεν περιορίζεται πια σε περιθωριακές φωνές ή σε ακραίες ομάδες. Αντίθετα, έχει εισβάλει στον καθημερινό διάλογο, επηρεάζοντας τη σκέψη και τη στάση ακόμα και μορφωμένων ανθρώπων. Η επιφανειακή ανάγνωση των γεγονότων, σε συνδυασμό με τη βιασύνη της εποχής και την έλλειψη διάθεσης για διασταύρωση πηγών, καθιστά πολλούς ευάλωτους σε κάθε λογής ψέματα. Έτσι, η αλήθεια θολώνει και το έδαφος γίνεται πρόσφορο για μια άλλη, εξίσου ανησυχητική τάση: την εμφάνιση των «επαναστατών χωρίς ουσία».

Οι ψευδοεπαναστάτες της εποχής μας δεν αναζητούν πραγματική αλλαγή ούτε προσβλέπουν στη βελτίωση της κοινωνίας. Αντιθέτως, υιοθετούν μια στάση μόνιμης άρνησης και καταγγελίας απέναντι σε καθετί θεσμικό, οργανωμένο ή συλλογικό, χωρίς όμως να προτείνουν ουσιαστικές λύσεις. Ο θυμός τους δεν έχει στόχο τη δικαιοσύνη ή την πρόοδο, αλλά συχνά πηγάζει από την επιθυμία για προβολή, την ανάγκη διαφοροποίησης ή την εσωτερική τους ανασφάλεια. Μέσα από εύκολα συνθήματα και άκριτη κριτική κατά πάντων, υπονομεύουν κάθε έννοια συνεννόησης και συλλογικής δράσης.

Η συνύπαρξη παραπληροφόρησης και ψευδεπίγραφης επαναστατικότητας οδηγεί μοιραία στην αποδιοργάνωση του κοινωνικού ιστού. Όταν οι πολίτες δυσκολεύονται να διακρίνουν την αλήθεια από το ψέμα, και όταν η δημόσια συζήτηση μετατρέπεται σε πεδίο φανατισμού και άγονων αντιπαραθέσεων, τότε η κοινωνία χάνει τον προσανατολισμό της. Οι θεσμοί απαξιώνονται, η εμπιστοσύνη μεταξύ πολιτών και πολιτείας καταρρέει και οι όποιες προσπάθειες για ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις καταλήγουν σε αδιέξοδο.

Το ζητούμενο, λοιπόν, είναι η καλλιέργεια κριτικής σκέψης και η ενίσχυση της παιδείας, ώστε οι πολίτες να είναι σε θέση να ξεχωρίζουν την έγκυρη πληροφορία από την παραπληροφόρηση. Παράλληλα, χρειάζεται να ξαναβρούμε την αξία του ουσιαστικού διαλόγου και της γόνιμης αντιπαράθεσης, μακριά από εύκολους λαϊκισμούς και επιδερμικές επαναστατικές κορώνες. Μόνο έτσι θα μπορέσουμε να προασπίσουμε τη συνοχή της κοινωνίας μας και να προχωρήσουμε μπροστά με νηφαλιότητα και αλληλοσεβασμό.

Βέβαια, μέσα σε όλη αυτή την εικόνα δεν μπορούμε να παραβλέψουμε και τις ευθύνες του ίδιου του κράτους. Το κράτος δεν είναι αθώο απέναντι στην εξάπλωση της παραπληροφόρησης ούτε στην καλλιέργεια κλίματος δυσπιστίας και θυμού. Με τις παραλείψεις του, τις αντιφάσεις του, τις αδιαφανείς διαδικασίες και συχνά την απουσία ουσιαστικής επικοινωνίας με τον πολίτη, συμβάλλει και το ίδιο στη δημιουργία του εδάφους όπου ανθούν οι θεωρίες συνωμοσίας και οι άγονες εξεγέρσεις. 

Όταν οι θεσμοί δεν λειτουργούν με διαφάνεια και δικαιοσύνη, όταν οι υποσχέσεις μένουν κενές περιεχομένου, τότε οι πολίτες γίνονται πιο ευάλωτοι στα εύκολα ψέματα και στους αυτόκλητους σωτήρες. Η ευθύνη, λοιπόν, είναι συλλογική και απαιτεί ειλικρινή προσπάθεια τόσο από τους πολίτες όσο και από την Πολιτεία, αν θέλουμε να χτίσουμε μια κοινωνία που στηρίζεται στην αλήθεια και στη συνεννόηση.

Τι να περιμένουμε όταν το ίδιο το κράτος συχνά αναπαράγει θεωρίες συνωμοσίας και επιδίδεται σε δήθεν επαναστατικές εκφράσεις, φορτίζοντας το πλήθος με άνευ σημασίας θρησκευτικά (μη συμβατά με το έθνος μας)  και αθλητικά θεάματα καθιστώντας αυτόν που θα έπρεπε να είναι πολίτης σε έναν κάτοικο θεατή όπου προσπαθεί, όταν δεν είναι θεατής, να συμμετάσχει σε όλο αυτό που εξελίσσετε γύρω του με έναν τρόπο έντονο και χωρίς ουσία.